Giải phẫu
Các cơ chóp xoay
Chóp xoay là tên gọi chung cho bốn gân cơ bám vào đầu trên xương cánh tay gồm:
Gân cơ trên gai, gân cơ dưới gai, gân cơ dưới vai, gân cơ tròn bé
Ngoài ra đầu dài gân cơ nhị đầu cũng được xem là một phần của chóp xoay
Chức năng của các cơ chóp xoay
Nhóm cơ chóp xoay có vai trò là nút chặn và tịnh tiến xương cánh tay xuống dưới trong ổ chảo giúp nâng và dang khớp vai. Cơ trên gai kết hợp cơ delta thực hiện động tác nâng và dang xương cánh tay
Cơ dưới vai,cơ tròn bé giữ vững phía sau khớp vai và xoay trong xương cánh tay.
Đứt quãng các chức năng này do mỏi hoặc điều phối kém bất cứ cơ nào trong các cơ này có thể gây ra vi chấn thương và có thể gây ra rối loạn chức năng khớp vai.
Các nguyên nhân gây rách chóp xoay:
Chấn thương
Mất vững khớp ổ chảo – cánh tay
Rối loạn chức năng khớp bả vai – ngực
Bất thường cấu trúc bẩm sinh của mỏm cùng vai
Thay đổi thoái hóa của chóp xoay
Phân loại của Neer về bệnh lý của gân cơ chóp xoay:
- Giai đoạn I: Phù, xuất huyết
- Giai đoạn II: Viêm gân, viêm túi hoạt dịch và xơ hóa
- Giai đoạn III: các gai xương và đứt gân
Phân loại độ rách của chóp xoay của Bateman:
- Độ I: < 1cm - Độ II: 1-3cm
- Độ III: 3-5cm - Độ IV: > 5cm
Dấu hiệu nhận biết trên lâm sàng
- Trên lâm sàng thường thấy các biểu hiện :
- Đau quanh khớp vai
- Dấu hiệu kẹt khớp, cứng khớp
- Dấu hiệu yếu nhóm cơ chóp xoay
- Dấu hiệu mất vững khớp vai, trật khớp vai
Xét nghiệm chẩn đoán
- Xquang : hình ảnh thoái hóa khớp, vôi hóa, bán trật, gãy xương củ.
- Cộng hưởng từ: teo cơ, co rút nhóm cơ chóp xoay, Phù
- Tiêm thuốc giảm đau để chẩn đoán
ĐIỀU TRỊ
Chỉ định điều trị bảo tồn
Dành cho viêm gân , rách bán phần
Bao gồm thuốc kháng viêm, nhiệt, điều trị bằng tay
Mục tiêu ban đầu là lấy lại tầm vận động của khớp sau là cải thiện sức mạnh cơ
Thời gian điều trị thường kéo dài 4 – 6 tháng
Tỉ lệ thành công 50%- 90%
CHƯƠNG TRÌNH PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CHO ĐIỀU TRỊ BẢO TỒN RÁCH CHÓP XOAY
Giai đoạn I ( 1-4 tuần ) : Bất động, giảm đau bằng nhiệt lạnh, siêu âm, tập tầm vận động thụ động và di động xương bả vai.
Giai đoạn II ( 4-8 Tuần ): Bỏ nẹp bất động, tập trợ giúp đến đề kháng, kéo giãn bao khớp , các bài tập ổn định khớp
Giai đoạn III ( 8-12 Tuần ): Tập đề kháng tăng dần, các bài tập chức năng, kéo giãn cơ , kéo giãn bao khớp.
Điều trị phẫu thuật:
XII. Chỉ định phẫu thuật:
Rách toàn bộ gân cơ chóp xoay cấp tính
Một số bệnh nhân có các tổn thương chóp xoay độ 3 và độ 4 đi kèm với các hạn chế về chức năng sau khi điều trị bảo tồn 4- 6 tháng
Đau chóp xoay Không chịu được
Bất động sau mổ
Nhỏ < 1cm: Đai treo cánh tay trong 1-2 tuần , sau mổ 1 ngày có thể bỏ đai treo ra tập
Trung bình (2-5cm): Đai treo dang cánh tay /gối trong 3-6 tuần. 1-2 ngày sau mổ có thể có thể bỏ đai ra tập
Lớn ( >5cm): Đai treo dang cánh tay /gối trong 4-8 tuần. 1-3 ngày sau mổ có thể có thể bỏ đai ra tập
CHƯƠNG TRÌNH PHỤC HỒI CHỨC NĂNG SAU PHẪU THUẬT RÁCH CHÓP XOAY
I. Giai đoạn I ( 1-4 tuần ) Bảo Vệ Tối Đa
II. Giai đoạn II ( 4-8 tuần) Bảo Vệ Trung Bình
III. Giai đoạn III( 8-12 tuần) Tăng cường sức mạnh sớm
IV. Giai đoạn IV( 12-14 tuần ) Giai đoạn tăng cường sức mạnh muộn
V. Giai đoạn V( 16- 26 tuần ) Trở lại hoạt động chức năng và thể thao
Điều trị bảo tồn hay sau phẫu thuật Mỗi giai đoạn có mục tiêu điều trị. Phương pháp điều trị. Các bài tập vận động. Các bài tập dụng cụ. Các phương pháp vật lý trị liệu phù hợp.
Các yếu tố làm chậm quá trình tiến triển phục hồi chức năng :
Kích cỡ và vị trí của chỗ rách : Rách lớn, tổn thương nhiều cấu trúc liên quan phẫu thuật rộng hơn.
Các bệnh lý liên quan như mất ổn định hoặc gãy ổ chảo cánh tay.
Độ tuổi của bệnh nhân: Bệnh nhân cao tuổi có khởi phát âm thầm và có thể có những thay đổi ở ổ khớp
Phối hợp điều trị kém làm ảnh hưởng tới quá trình hồi phục bệnh.
BS NGUYỄN THỊ DUNG - KHOA PHCN